درآمد از حق پخش تلویزیونی:
در اروپا و حداقل در چهار لیگ معتبر قاره سبز یعنی لیگ برتر انگلیس، سری A ایتالیا، لالیگای اسپانیا و بوندس‌لیگای آلمان مسئله‌ای حل شده است.
اگرچه در این لیگ‌ها بهره‌مندی از امکان فروش حق پخش بازی‌ها به شبکه‌های خصوصی کار را آسان‌تر کرده اما واقعیت این است که نحوه توزیع درآمدهای حاصل از فروش حق پخش بازی‌ها در هر یک از این لیگ‌ها ساختار مشخصی دارد که باعث جلوگیری از بروز مشکلاتی می‌شود که نظیر آن در فوتبال ایران به چشم می‌خورد.
در زیر به اختصار ساز و کار توزیع درآمدهای حاصل از فروش حق پخش مسابقات چهار لیگ برتر حال حاضر اروپا یعنی لیگ برتر انگلیس، سری A، لالیگا و بوندس‌لیگا را بررسی می‌کنیم.
لیگ برتر انگلیس
در میان لیگ‌های برتر اروپا و در واقع در کل لیگ‌های فوتبال، لیگ برتر انگلیس هر ساله بیشترین درآمد را از فروش حق پخش بازی‌های خود کسب می‌کند که این یکی از دلایل تفاوت در قدرت خرید بیشتر تیم‌های این لیگ در بازار نقل و انتقالات است،
موضوعی که تابستان امسال با گذشتن رقم خرید بازیکنان در فوتبال جزیره از مرز یک میلیارد پوند به اثبات رسید.
در لیگ برتر انگلیس که فصل گذشته مسئولان آن حق پخش بازی‌ها را با قراردادی 3 ساله (از فصل 2015-2014) به مبلغ 5 میلیارد پوند فروختند، توزیع درآمدهای حاصل از فروش حق پخش میان بیست تیم حاضر در لیگ بر اساس 3 فاکتور صورت می‌گیرد. فاکتور اول «توزیع عادلانه» است که 50 درصد از این درآمد را میان تمام تیم‌ها به اندازه مساوی تقسیم می‌کند. فاکتور دوم «پرداخت بر اساس شایستگی» است که 25 درصد از درآمدها را بر اساس جایگاه تیم‌ها در فصل گذشته میان آنها تقسیم می‌کند.
فاکتور سوم هم که به نوعی «پاداش محبوبیت» است تکلیف 25 درصد بقیه درآمدها را مشخص و آن را میان تیم‌ها بر اساس تعداد دفعات پخش بازی‌هایشان تقسیم می‌کند. این تقسیم بندی مربوط به درآمدهای حاصل از فروش حق پخش در داخل انگلیس است. درآمد حاصل از فروش حق پخش در خارج از این کشور به طور مساوی میان تمام تیم‌ها تقسیم می‌شود.
در نمودار زیر میزان درآمد هر یکی از 20 تیم لیگ برتر انگلیس را از فروش حق پخش تلویزیونی مشاهده می‌کنید:
سری A ایتالیا
نحوه توزیع درآمدهای حاصل از حق پخش تلویزیونی در ایتالیا تا دو فصل پیش ساز و کار ساده‌تری داشت به طوری که به دو بخش تیم‌های شمالی و جنوبی تقسیم می‌شد.
چرا که در ایتالیا (مانند اسپانیا) تا فصل 2012-2011 توزیع درآمدی‌های حق پخش بر اساس سیستم مذاکرات فردی صورت می‌گرفت. ایتالیایی‌ها اما از دو فصل پیش درآمدهای را به صورت گروهی تقسیم می‌کنند که در این تقسیم‌بندی نسبتاً پیچیده شش عامل در نظر گرفته می‌شود.
1- سهم یکسان برای تمام تیم‌ها (40 درصد)
2- سهم بر اساس تعداد هوادار (25 درصد)
3- سهم بر اساس میانگین عناوین کسب شده در بازه زمانی 5 فصل اخیر(15 درصد)
4- سهم بر اساس قدمت و نتایج تاریخی(10 درصد)
5- سهم بر اساس جایگاه فصل گذشته(5 درصد)
6- سهم بر اساس جمعیت شهری که هر یک از تیم‌ها در آن مستقر هستند (5 درصد)
بر اساس الگوی تعریف شده برای توزیع درآمدهای حق پخش تلویزیونی، درآمدی که از این محل نصیب تیم‌ها می‌شود تفاوت زیادی با هم دارد به نحوی که درآمد تیمی مانند یوونتوس به خاطر داشتن بیشتر هوادار در ایتالیا برای یک فصل تا سقف 56.5 میلیون یورو هم می‌رسد در حالی که سیه‌نا، دومین تیم کم طرفدار سری A، تنها 1.5 میلیون یورو درآمد دارد. با این حال بازگشت به سیستم توزیع جمعی درآمدهای حق پخش در ایتالیا به نفع تیم‌های کوچکتر شده است، اگرچه که هنوز غول‌های شمالی کشور مانند اینتر، میلان و در راس همه آنها یوونتوس 3 تا 4 برابر تیم‌های کوچک از درآمدهای حق پخش تلویزیونی سود می‌برند و به این ترتیب توزیع این درآمدها نسبت به لیگ برتر الگوی ناهمگون‌تری دارد.
در فصل 2013-2012 از مجموع 950 میلیون یورویی که از محل فروش حق پخش تلویزیونی نصیب سری A شد، 103.8 میلیون یورو به یوونتوس، 87.7 میلیون یورو به میلان و اینتر، 65.5 میلیون یورو به ناپولی و 65.1 میلیون یورو به رم رسیده است.
لالیگای اسپانیا
در مورد توزیع درآمدهای حق پخش تلویزیونی در اسپانیا چیزی که جلب توجه می‌کند، «بدون سیستم» بودن آن است که توزیع به شدت نابرابری را در میان 20 تیم حاضر در لیگ دسته اول این کشور ایجاد می‌کند. بر اساس قوانین فدارسیون فوتبال اسپانیا، تیم‌های بارسلونا و رئال مادرید به عنوان بزرگترین تیم‌های باشگاهی فوتبال این کشور می‌توانند نزدیک به نیمی از کل درآمدهای حاصل از فروش حق پخش تلویزیونی بازی‌های لالیگا که به رقمی نزدیک به 140 میلیون یورو در سال برای هر یک از آنها می‌رسد به خزانه خود واریز کنند.
این در حالی است که تیم‌هایی مانند والنسیا و اتلتیکومادرید به عنوان سومین و چهارمین تیم‌های پرطرفدار اسپانیا نزدیک به یک سوم درآمد، به ترتیب 48 و 46 میلیون یورو از محل فروش حق پخش تلویزیونی درآمد داشته‌اند. 12 تیم از 20 تیم لالیگا هم تنها 13 تا 18 میلیون یورو و 7 تیم هم 14 میلیون یورو درآمد داشته‌اند، یعنی تنها یک دهم از درآمد بارسلونا یا رئال مادرید.
در حقیقت قدرت و پرستیژ دو تیم بارسلونا و رئال مادرید و همچنین ضعف و ناکارآمدی سیستم مدیریتی فدراسیون فوتبال اسپانیا (LFP)، سبب شده که توزیع درآمدهای حق پخش تلویزیونی در اسپانیا به شیوه‌ای کاملاً ناعادلانه صورت بگیرد و به نظر نمی‌رسد که این شیوه‌در آینده‌ای نزدیک تغییر کند. البته اعتراض به این نحوه تقسیم‌بندی درآمدها از سوی باشگاه‌های کوچکتر به خاطر افزایش فشار بحران اقتصادی اکنون بیشتر شده است.
بوندس‌لیگای آلمان
شیوه تقسیم بندی درآمدهای حاصل از حق پخش تلویزیونی در آلمان با سایر لیگ‌های اروپا متفاوت است و در حقیقی هیچ شباهتی به سایر لیگ‌ها ندارد. در آلمان از سیستم امتیازدهی برای تقسیم درآمدهای فروش حق پخش تلویزیونی استفاده می‌شود. به طوری که جایگاه تیم‌ها در همان فصل، ضریب 40، (مجموع جایگاه‌های هر تیم در هر یک از 34 هفته لیگ)، جایگاه‌ها تیم‌ها در پایان فصل قبل، ضریب 30، جایگاه تیم‌ها در دو فصل قبل، ضریب 20 و جایگاه آنها در سه فصل قبل، ضریب 10 دارد.
مجموع امتیازاتی که هر تیم با ضرایب در نظر گرفته شده کسب می‌کند، تنها به منزله جایگاه هر تیم در جدول رده‌بندی امتیازات در تقسیم‌بندی درآمدهای حق پخش تلویزیونی است و مستقیماً به معنای سهمی که آنها از این درآمد دریافت می‌کنند نیست. به عبارت بهتر اگر بایرن‌مونیخ ضریب 40 داشته باشد و دورتموند ضریب 20، لزوما بایرن 2 برابر دورتموند حق پخش دریافت نمی‌کند. در واقع تیمی که بیشترین امتیاز را می‌گیرد، دقیقا 0.76 میلیون یورو بیشتر از تیم دوم دریافت می‌کند و همین روند در مورد تفاوت تیم دوم با سوم و سوم با چهارم تا آخر تکرار می‌شود و به جایی می‌رسد که تیم آخر، تیم هجدهم دقیقا نصف درآمدی که تیم اول دارد دریافت می‌کند.
به عنوان مثال بایرن مونیخ در فصل 2013-2012 درآمدی معادل 25.84 میلیون یورو از حق پخش تلویزیونی داشت، دورتموند 25.07 و گروتر فورثِ رده آخری 12.92 میلیون یورو. در آلمان همچنین بخش کوچکی از درآمد حاصل از فروش حق پخش تلویزیونی با عنوان «سهم شایستگی» بر اساس تعداد بازی‌هایی که از هر تیم پخش می‌شود به آن تیم تعلق می‌گیرد.
ایران : کشک !
درآمدهای صدا و سیما از محل حق پخش تلویزیونی در صحبت نمی‌گنجد. از تبلیغات گرفته تا زیرنویس‌ها و پیش بازی های چندثانیه ای. سهمیه تیم ها از این درآمد کشک است. به معنی واقعی کلمه! برای اینکه بیشتر با عمق فاجعه رو به رو شوید اینجا را کلیک کنید و این مقاله را بخوانید.
صدا و سیمایی که به بهانه اینکه مردم علاقه ای به پرداخت پول ندارند و دوست ندارند بازی اچ دی ببینند، حتی به خود زحمت خرید حق پخش بازی‌های خارجی را نمی دهد و با کش رفتن (بخوانید دزدی) تصاویر، خیلی ساده، معما را حل کرده اند. کیفیت بد تصاویر، اختلاط صدای گزارشگر ایرانی و خارجی، فریز شدن گاه و بی‌گاه صحنه، مشکلاتی است که صدا و سیما خیلی راحت از کنار آن گذشته است.
صدا و سیمایی که حاضر نیست برای لیگ وطن خودش نیز هزینه کند، حالا با مشکلات فراوانی رو به رو شده است. هفته دوازدهم لیگ برتر با ممنوعیت پخش تلوزیونی مواجه شد. بالاخره تهدیدهای کفاشیان عملی شد و حالا کار بیخ پیدا کرده است. فوتبالی که قرار است حرفه ای باشد و خصوصی، هنوز از ساده ترین قوانین حرفه ای دنیا پیروی نمی کند. ظاهرا کلاف این قضیه گره کوری دارد که حالا حالاها باز نخواهد شد.
اما حل این مشکل، نقطه عطف تاریخی در کارنامه کفاشیان و فوتبال ایران خواهد بود. تصور کنید تیم هایی مانند استقلال و پرسپولیس، و حتی تیم های کوچک، چه منبع درآمدی کسب خواهند کرد. اما ظاهرا کسانی هستند که همچنان فوتبال دولتی را بر فوتبال خصوصی ترجیح می دهند.
با بالاگرفتن اختلاف ميان فدراسيون فوتبال و صدا و سيما بر سر ميزان حق پخش تلويزيوني مسابقات ليگ برتر، علي کفاشيان با ارسال نامه اي به سازمان ليگ، ورود دوربين هاي تلويزيوني به ورزشگاه ها را ممنوع اعلام کرد.
دبيرخانه شوراي راهبردي وزارت ورزش وجوانان نيز، ميزان درآمد ليگ کشورهاي عربستان، ايتاليا، انگليس، ترکيه، فرانسه و آلمان را منتشر کرد.
درحالي که فدراسيون فوتبال براي پخش تلويزيوني يک فصل ليگ برتر ايران درخواست 160 ميليارد تومان کرده است، صدا و سيما تنها حاضر به پرداخت 20 ميليارد تومان است.
مقايسه اين مبالغ باميزان درآمد ليگ هاي خارجي ازحق پخش تلويزيوني بسياري از حقايق را درباره ضرورت پرداخت حق باشگاه ها مشخص مي کند.
درآمد ليگ هاي شش کشور خارجي از حق پخش تلويزوني به شرح زير است:
عربستان - 10 سال يک ميليارد دلارمعادل سه تريليون و 20 ميليارد تومان
ايتاليا - يک فصل 950 ميليون يورو معادل سه تريليون و 885 ميليارد و 500 ميليون تومان
انگليس - سه سال 5 ميليارد پوند معادل 24 تريليون و 150 ميليارد تومان
ترکيه - يک سال 123 ميليون دلار معادل 371 ميليارد و 460 ميليون تومان
فرانسه - يک فصل 668 ميليون يورو معادل 2 تريليون و 732 ميليارد و 120 ميليون تومان
آلمان - يک فصل 420 ميليون يورو معادل يک تريليون و 717 ميليارد و 800 ميليون تومان
در آمد از تبلیغات روی پیراهن
یکی از اصلی ترین بخش های درآمد باشگاه های فوتبال از اسپانسرهای روی پیراهن به دست می آید. در لیگ های معتبر اروپایی البته درآمدهای دیگری از محل حق پخش تلویزیونی، تبلیغات محیطی و تولیدکننده البسه ورزشی به دست می آید اما باشگاه های ایرانی اصلی ترین درآمد خود را از تبلیغ روی پیراهن به دست می آورند. این اسپانسرها البته تنها برای تیم های بزرگ ایرانی که پخش تلویزیونی مسابقات آن ها مخاطبان زیادی را جذب می کند، حاضر به پرداخت مبالغ قابل توجه هستند. برخی تیم های کوچک ترجیح می دهند بدون تبلیغ راهی مسابقه شوند. دو باشگاه بزرگ پایتخت اما طی سال های اخیر عمده درآمدهایشان را از این محل به دست آورده اند. در شرایطی که اقتصاد ورزش در ایران زنجیره های خود را تکمیل نکرده است بسیاری از راه های کسب درآمد برای مدیران بسته است. فروش پیراهن تیم و حق پخش تلویزیونی که در لیگ های معتبر بسیار پردرآمد است در ایران به دلیل عدم رعات کپی رایت و انحصاری بودن پخش تلویزیونی، جایگاهی ندارد. در حال حاضر هنوز توافقی میان فدراسیون فوتبال و صداوسیما برای حق پخش تلویزیونی مسابقات لیک برتر که 10 هفته از آن گذشته، نشده است. علی کفاشیان که پیشنهاد 60 میلیاردی اش با پاسخ 22 میلیاردی صدا و سیما مواجه شده تهدید کرده که اجازه ورود دوربین ها به ورزشگاه ها را نخواهد داد اما این تهدیدها دیگر نه صداوسیما را تحت تاثیر قرار می دهد نه مخاطبان را نگران می کند.
در چنین شرایطی باشگاه های بزرگ بر روی جذب اسپانسر پیراهن متمرکز شده اند هرچند که تبلیغات محیطی نیز در سال جاری با قرارداد 68 میلیارد تومان همراه شده است تا مواهبی برای باشگاه ها از این طریق و البته از محل بلیت فروشی، به ارمغان بیاورد. استقلال و پرسپولیس که در سال های گذشته حداکثر قرارداد سالانه شان با اسپانسرهای روی پیراهن 12 میلیارد تومان برای یک فصل بود، تنها بخشی از هزینه هایشان را از این محل تامین می کردند اما در سال جاری شرایط متفاوت تری رقم خورد. با ورود وزارت ورزش در دولت جدید به هدایت باشگاه های دولتی استقلال و پرسپولیس، اسپانسرهای بزرگتری برای این باشگاه ها پیدا شد که چندین برابر رقم سال گذشته با آن ها قرارداد امضا شد. باشگاه استقلال قرارداد 20 میلیارد تومانی با اسپانسر خود نهایی کرد و پرسپولیس بیشترین رقم اسپانسرینگ تاریخ لیگ برتر را با دریافت 30 میلیارد تومان در یک فصل به ثبت رساند. با این حساب درآمدی حدود 9 میلیون دلار از این محل به پرسپولیس می رسد.هرچند که طی هفته گذشته این قطع همکاری میان دو طرف اعلام شد تا پرسپولیس به دنبال اسپانسر جدیدی باشد.
گفته می شود تاکنون که هنوز مسابقات به نیم فصل نرسیده است، باشگاه استقلال 10 میلیارد تومان و باشگاه پرسپولیس 14 میلیارد تومان از اسپانسرهایشان دریافت کرده اند که بیشتر از کل رقم قراردادهایشان در سال گذشته است.
توجه همگانی به فوتبال این ظرفیت را برای شرکت های تجاری به وجود آورده است تا برای شناخته شدن و به دست آوردن بازار به سراغ تبلیغ در محیط های فوتبالی بروند. باشگاه های بزرگ دنیا نیز بر روی این درآمد حساب ویژه ای باز کرده اند. بارسلونا که تا چند سال پیش هیچ تبلیغی روی پیراهن خود نمی پذیرفت، سرانجام به این درآمد هم نیاز پیدا کرد.
جدول گران‌ترین تبلیغات روی پیراهن باشگاه های جهان
| نام باشگاه |
نام شرکت اسپانسر |
مبلغ قرارداد |
مدت قرارداد |
| منچستر یونایتد |
شورلت |
80 میلیون یورو |
2014-2015 |
| بارسلونا |
هواپیمایی قطر |
45 میلیون دلار |
تا 2016 |
| بایرن مونیخ |
دویچه تلکام |
40 میلیون دلار |
تا سال 2017 |
| رئال مادرید |
هواپیمایی امارات |
39 میلیون دلار |
2014-2015 |
| لیورپول |
استاندارد چارترد |
31 میلیون دلار |
2014-2015 |
| پرسپولیس |
بهنام پیشرو کیش |
9 میلیون دلار |
2014-2015 |
